Odbudowa, przebudowa, rozbiórka, a może remont? Dzisiaj o robotach budowlanych przy zabytkach.

W 1934 roku krakowskie czasopismo „Wróble na Dachu” poświęciło cały numer architekturze i zabytkom. Na ostatniej stronie opublikowano rysunek Antoniego Wasilewskiego Najtrafniejsze rozwiązanie. Wawel po odnowieniu – przez rektora, prof. dr. inż. arch. Feniks-Bohusza, przedstawiający Wawel z nowoczesną, modernistyczną elewacją boczną.

Rysunek stanowi satyryczny komentarz do działalności architekta i konserwatora zabytków Adolfa Szyszko-Bohusza, a konkretniej do zaprojektowanego przez niego budynku Wiedeńskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks”, zlokalizowanego przy Rynku Głównym 41 w Krakowie. Powstała latach 1928–1932 awangardowa, nowoczesna bryła nowego budynku, wzbudziła kontrowersje i liczne protesty środowiska konserwatorskiego. Zostały one przerwane w wyniku osobistej interwencji zaprzyjaźnionego z Szyszko-Bohuszem prezydenta Ignacego Mościckiego. Mieszkańcy Krakowa ze względu na charakterystyczną attykę wieńczącą elewacje (dzisiaj już nieistniejącą) nazwali go „Domem pod Kominami”.

Attyka i elewacja zdobią skrzydło Zamku ukazane na rysunku Wasilewskiego. Poza nimi czytelnym nawiązaniem rysownika do projektu Szyszko-Bohusza była także umiejscowiona w narożniku kościoła rzeźba kobiety (Hygei) będąca godłem kamienicy Wiedeńskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego. Wasilewski przedstawiając nowoczesną elewację zamku inspirowaną rozwiązaniami zastosowanymi w budynku „Feniksa”, nawiązał do działalności konserwatorskiej Szyszko-Bohusza, który od 1916 r. objął stanowisko kierownika prac renowacyjnych na Zamku Królewskim na Wawelu i pełnił je do 1939 r. Jako konserwator Wawelu dokonał on odkrycia romańskiej Sali o 24 słupach i zrekonstruował Rotundę Najświętszej Marii Panny (św. Feliksa i Adaukta). Ponadto badał katedrę wawelską (Kryptę św. Leonarda) oraz wczesnogotyckie systemy obronne Wzgórza Wawelskiego. Jego dziełami były: odnowienie większości wnętrz zamkowych, Brama Herbowa na Wawelu, powiększenie krypty Wieszczów i sarkofag Juliusza Słowackiego oraz urządzenie krypty Marszałka Józefa Piłsudskiego wraz z nowym zejściem do podziemi katedry.

Długoletnia działalność architekta na Wzgórzu Wawelskim oraz liczne przebudowy i remonty przeprowadzone pod jego „rządami” zostały dostrzeżone przez innych satyryków o czym, poza rysunkiem Wasilewskiego, świadczy zamieszczony w tym samym numerze „Wróbli na Dachu” wiersz:

„Królowali na Wawelu Króle z rodu Piasta…
Po nich przyszła Jagiellonów
Potężna dynastia…

W blaskach sławy aureoli
Wśród dziejów zamieci
Władał królów poczet godny
Przez szereg stuleci…

I oglądało stary zamek
Możnych władców wielu,
Którzy rządy sprawowali
Tutaj – na Wawelu

Dziś minęły dawne czasy
– Jak wie ogół szerszy
– Dziś rządzi (się) na Wawelu
Bohusz Szyszko I-szy.

Pracę zakupiono do zbiorów muzeum w 1980 r.

Piotr Kułak