Polacy i Niemcy w karykaturze historycznej
Wystawa w Muzeum Prus Zachodnich
w Warendorf, Niemcy
29 września – 1 października 2023
Pierwszy podział Polski i przejęcie w 1772 roku nowej pruskiej prowincji „Prusy Zachodnie” stanowią prawdopodobnie jeden z najbardziej drastycznych punktów zwrotnych w stosunkach Prusy-Niemcy-Polska. Od drugiej połowy XVIII w. i prawie 200-letnie wielowarstwowe relacje rozwinęły antagonizm między Prusami a Polską, który bynajmniej nie dotknął tylko polskiej i niemieckiej części ludności zamieszkującej sam region. Sprzeczności i kontrasty w tożsamościach narodowych były widoczne nie tylko w polityce, ale także w dziennikarstwie, gazetach i czasopismach.
Wystawa, posługując się medium „karykatury politycznej”, ukazuje, jak Niemcy i Polacy postrzegali siebie nawzajem w latach 1772–1990/1991 (uznanie linii Odry i Nysy oraz niemiecko-polskiego porozumienia sąsiedzkiego).
W tym celu wybrano karykatury ważnych kluczowych momentów: entuzjazmu dla Polski około 1830 r., debaty polskiej we Frankfurckim Zgromadzeniu Narodowym w 1848 r., Kulturkampfu i polityki germanizacyjnej w XIX w., I wojny światowej i jej konsekwencji, długoletniego okresu trwałe i niepewne zbliżenie po drugiej wojnie światowej, nowa Ostpolitik, koalicja socjalliberalna pod rządami Willy'ego Brandta, powstanie związku zawodowego „Solidarność”, zjednoczenie Niemiec.
W swojej celowej przesadzie i pozornym skrócie karykatura nie postrzega siebie jako wypowiedzi obiektywnej ani nawet powszechnie obowiązującej. Karykatury zawsze wykorzystywały margines wolności artystycznej, która zawsze jest uzależniona od uwarunkowań politycznych, do komentowania wydarzeń i zjawisk politycznych lub społecznych, poszerzając w ten sposób perspektywę widza. Środek stylistyczny, jakim jest żart, prowadzący do gorzkiej eskalacji gniewu lub humorystycznego zerwania w ramach wolności artystycznej, otwiera możliwość komentowania wydarzeń politycznych w zupełnie inny sposób i pozwala także na odmienne perspektywy. W oparciu o wspomniane cezury wystawa prezentuje przykładowy przekrój twórczości artystycznej obu krajów. Koncentrujemy się na bieżących wydarzeniach politycznych i związanych z nimi kwestiach problematycznych.
Prace polskich karykaturzystów pochodzą ze zbiorów warszawskiego Muzeum Karykatury i czyta się je niczym crème de la crème polskiej grafiki politycznej. Perspektywę niemiecką reprezentują między innymi prace rysowników, którzy przed 1945 rokiem pracowali dla pism satyrycznych „Simplicissimus” i „Kladderadatsch”. Wybór karykatur powstałych po 1945 roku zaczerpnięto z najważniejszych (zachodnio-niemieckich) dzienników. Prace te udostępnił Dom Historii Republiki Federalnej Niemiec w Bonn oraz Muzeum Wilhelma Buscha – Niemieckie Muzeum Karykatury i Sztuki Rysunkowej w Hanowerze.
