IGNACY WITZ (1919 – 2019)
Oczy są radarem mózgu

Wystawa Ignacego Witza to przegląd pełnego spektrum twórczości rysunkowej artysty od lat powojennych do końca lat sześćdziesiątych. Zwiedzający zobaczą rysunki satyryczne – od karykatur antyhitlerowskich przez publikowane w prasie w latach 40. i 50. rysunki polityczne, odpowiadające ówczesnej propagandzie, po niepublikowane, rysunkowe komentarze do wydarzeń października 1956 roku. Zaprezentowane zostaną projekty publikowanych i niepublikowanych ilustracji do literatury dziecięcej i książek dla dorosłych, co pozwoli zapoznać się z „kuchnią” pracy nad grafiką książkową. Pokazane będą ilustracje m.in. do „Słonia Trąbalskiego” Juliana Tuwima, które przyniosły Witzowi ogromną popularność, jak i ilustracje do „Przygód dobrego wojaka Szwejka” Jaroslava Haška, które w druku nie zaistniały. Przedstawimy Witza jako autora rysunków autonomicznych, niesłużących celom wydawniczym. To ascetyczne w formie, prowadzone płynną linią kompozycje o metaforycznej wymowie, zdradzające predylekcje Witza do groteski. Jako przykład twórczości malarskiej eksponowane będą małych formatów gwasze na papierze. Prace te, podobnie jak karykatury, ukazują upodobanie artysty do jaskrawej kolorystyki i czystych barw. Całość uzupełnią zaprojektowane przez Witza plakaty.

Prezentowane na wystawie prace pochodzą z kolekcji rodziny artysty, ze zbiorów Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego oraz Muzeum Plakatu w Wilanowie – Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie.

Towarzysząca wystawie książka pod tym samym tytułem to pierwsze wydawnictwo z serii monografii Sylwetki. Kolejne tomy zaprezentują dorobek karykaturzystów, których działalność artystyczna wykraczała poza tę jedną dziedzinę, albo – w przypadku niektórych – rysowana satyra stanowiła margines tej działalności, prezentując mimo tego najwyższy poziom satyryczno-humorystycznych realizacji. Bohaterowie Sylwetek poza karykaturą zajmowali się ilustratorstwem, projektowaniem graficznym (grafika książkowa, plakat), projektowaniem scenografii, wystawiennictwem, krytyką artystyczną czy historią i teorią sztuki, w tym karykatury, w końcu beletrystyką. Syntetycznym biogramom i krytycznym analizom twórczości będzie towarzyszył bogaty wybór materiałów wizualnych, w dużej mierze publikowanych po raz pierwszy. Celem serii jest przypomnienie twórczości czołowych polskich rysowników satyrycznych, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na ich multidyscyplinarność. Premiera wydawnictwa planowana jest na początek 2020 roku.

Ignacy Witz (1919 Lwów – 1971 Kazimierz Dolny) – rysownik, karykaturzysta, ilustrator, malarz, krytyk sztuki. Studiował w latach 1936-1939 w Państwowym Instytucie Sztuki we Lwowie. Wówczas poznał środowisko lewicowych awangardzistów, w tym członków surrealizującej grupy Artes. Lwowski artystyczny ferment ukształtował poglądy estetyczne artysty i późniejszego krytyka, przede wszystkim jego predylekcje i uznanie dla sztuki odwołującej się do wyobraźni. Kontakt z działaczami lewicowymi sprawił, że jednocześnie zajął się twórczością zaangażowaną i w 1937 zadebiutował jako satyryczny rysownik prasowy w żydowskim „Kontrataku”, a następnie, w 1938, publikował karykatury w „Omnibusie”. W 1940 wstąpił do Armii Czerwonej i uczestniczył w kampanii stalingradzkiej. Uwieczniając przeżycia wojenne, wykonywał rysunki o reportażowym charakterze, w tym m.in. cykl „Stalingrad” (1943). W czasie wojny stworzył też niepublikowane ilustracje do „Klubu Pickwicka” Charlesa Dickensa. W 1944 przyjechał do Lublina jako oficer I Armii Wojska Polskiego. Zaangażował się w odradzające się w tym mieście polskie życie artystyczne, uczestnicząc w pierwszych wystawach organizowanych przez Związek Polskich Artystów Plastyków. Publikował też karykatury antyhitlerowskie w pierwszych numerach „Rzeczpospolitej”. W latach 40. jako karykaturzysta podjął współpracę ze „Szpilkami”. Działalność karykaturzysty zakończył w połowie lat 50., w okresie politycznej odwilży. W końcu lat 40. sympatyzował z warszawskim Klubem Młodych Artystów i Naukowców, który w 1948 roku zorganizował mu wystawę rysunków. Od lat powojennych do końca życia pracował jako ilustrator i autor opracowań graficznych dla wydawnictw wojskowych, „Książki i Wiedzy”, „Naszej Księgarni”, „Iskier”. Projektował ilustracje do literatury dziecięcej i książek dla dorosłych. Ogromną popularność przyniosły mu ilustracje do „Słonia Trąbalskiego” Juliana Tuwima, uznane przez poetę za najtrafniejsze tłumaczenie jego utworów na język obrazu (ponad dwadzieścia wydań książki od 1947 do dnia dzisiejszego). Do niezwykle barwnych realizacji ilustratorskich należą projekty do książek: I. Tuwim, „Pampilio” (1962); S. Wygodzki, „Uciekł lew” (1965), A. Bahdaj, „Wielki wyścig” (1967); N. Gernet i G. Jagdfeld, „Kasia i krokodyl” (1970). Utwory dla starszych dzieci i młodzieży, poza kolorowymi okładkami, ozdabiał rysunkami wykonanymi tylko czarnym tuszem, np.: E. Nesbit – „Poszukiwacze skarbu” i „Przygody młodych Bastablów” (1958); W. Gubariew, „Przygoda, jakiej nie było” (1962). Jest twórcą publikowanych i niepublikowanych ilustracji do utworów Mikołaja Gogola i innych autorów literatury rosyjskiej i radzieckiej. Ilustrując teksty XIX-wieczne, tworzył rysunki realistyczne, często z modelunkiem światłocieniowym. Rysunki ilustrujące XX-wieczną literaturę cechuje natomiast oszczędność środków i podobieństwo do prac satyrycznych Witza, np.: I. Ilf, E. Pietrow – „12 krzeseł” (1957) i „Złote cielę” (1958). Za tę twórczość został w 1958 roku nagrodzony przez Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Groteskowość i swoista ilustracyjność cechuje autonomiczne rysunki Witza, niesłużące celom wydawniczym. Nie są to „szkice do”, ale skończone kompozycje przedstawiające postacie w różnych sytuacjach. Ascetyczna forma tych prac – finezyjna, płynna, czarna linia – w pełni oddaje zawarte w przedstawieniach anegdoty. W latach sześćdziesiątych w jego rysunkach zaczynają dominować twarze. Linie konturów multiplikują się, a profile sylwetek przenikają. Jako malarz jest autorem lirycznych w nastroju, figuratywnych przedstawień, wykonanych głównie w technice gwaszu. Kompozycje malarskie cechuje jaskrawa kolorystyka. Ignacy Witz był krytykiem sztuki i recenzentem wystaw. Swoje teksty publikował w prasie – w drugiej połowie lat czterdziestych w „Odrodzeniu” i „Kuźnicy”, następnie – przez niemal dwadzieścia lat – w „Życiu Warszawy”. Wybrane recenzje znalazły się w książce „Przechadzki po warszawskich wystawach 1945-1968” (1972). Napisał kilka książek o sztuce, popularyzujących wiedzę o artystach polskich i obcych, współczesnych i dawnych. W „Obszarach malarskiej wyobraźni” (1967) zamieścił m.in. eseje na temat twórczości Marka Włodarskiego, Alfreda i Jana Leniców, Bronisława Linkego, Andrzeja Wróblewskiego, Zdzisława Beksińskiego czy Teresy Jakubowskiej. W latach 60. był jednym z popularyzatorów twórczości nieprofesjonalnej, poświęcając temu zjawisku książkę „Wielcy malarze amatorzy” (1964). Jest autorem monografii twórczości Andrzeja Stopki – karykaturzysty i scenografa (1970), oraz współautorem – wraz z karykaturzystą Jerzym Zarubą – opracowania „50 lat karykatury polskiej 1900-1950” (1961). Napisał wiele wstępów do katalogów wystaw i albumów, m.in. poświęconych twórczości Mieczysława Bermana, Paula Hogartha, Herberta Sandberga. Bliskie kontakty łączyły go z grafikiem Józefem Gielniakiem, który zadedykował mu dwie kompozycje graficzne. Znajomość z Gielniakiem i Zdzisławem Beksińskim zaowocowała bogatą korespondencją, która pozostaje cennym źródłem historycznym. W 1964 Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne w serii „Współczesna Grafika Polska” wydało opracowanie poświęcone Witzowi z tekstem znanego krytyka sztuki i artysty Jerzego Stajudy. Ignacy Witz był sekretarzem wystawy sztuki polskiej na Biennale Młodych w Paryżu w 1963. Jako twórca uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych w Polsce oraz za granicą i był autorem licznych wystaw indywidualnych, m.in. w warszawskiej Zachęcie (1953, 1963, 1971).

Opracowanie biogramu: Karolina Prymlewicz

Kurator: Karolina Prymlewicz
Projekt plakatu i katalogu: Paweł Osial