Teodor i Eryk Lipińscy

Teodora i Eryka Lipińskich, ojca i syna, poza więzami rodzinnymi łączyły zainteresowania artystyczne oraz pasja kolekcjonerska. Lipińscy byli nie tylko utalentowanymi twórcami karykatur i rysunków satyrycznych – obaj żywo interesowali się historią tej dziedziny twórczości.

Punktów stycznych i powiązań w twórczości Lipińskich można odnaleźć znacznie więcej. Obaj rysowali do prasy, projektowali plakaty, okładki do czasopism i książek, tworzyli scenografie teatralne, a także byli organizatorami życia artystycznego. Z kolei pasja kolekcjonerska Teodora – zbieranie wycinków prasowych z karykaturami rozmaitych autorów – kontynuowana później przez Eryka stała się zaczątkiem powołanego w 1978 roku Muzeum Karykatury.

Działalność artystyczna Teodora stanowiła niewątpliwą inspirację dla Eryka. Dowodzą tego wykonane przez obu artystów poczty królów i książąt polskich, portrety i karykatury polskich pisarzy. Celem wystawy Miej oko jest pokazanie punktów stycznych i momentów przenikania się twórczości obu Lipińskich.

Ważnym uzupełnieniem ekspozycji jest także część poświęcona pasji kolekcjonerskiej Teodora: fragmenty gromadzonej od końca XIX wieku kartoteki z portretami sławnych osób oraz rysowany w latach 1900–1915 album Stulecie 1815–1915 w maskach, karykaturach, portretach, szarżach, typach i szkicach.

Grafika użytkowa Eryka Lipińskiego

Przez blisko sześć dekad aktywności Eryk Lipiński dbał, by możliwie szerokie grono mogło „doświadczać” jego umiejętności dostrzegania zabawnych stron życia. Błyskotliwe poczucie humoru Eryka, niekiedy zabarwione niewielką i zazwyczaj niegroźną dozą złośliwości, przenikało całą jego twórczość – rysunkową, projektową i satyryczną.

Najważniejszą dziedziną, w której objawiły się wyjątkowe zdolności Eryka, był rysunek prasowy w swej humorystyczno-satyrycznej odmianie. Jednak oeuvre Lipińskiego, jest znacznie bogatsze i zdecydowanie wykracza poza rysunek. Eryk był także wszechstronnym grafikiem użytkowym, o czym świadczą zrealizowane przez niego liczne projekty plakatów, ilustracji, reklam, okładek do książek i czasopism, jak również filmy animowane wykonane na podstawie jego rysunków.

Te nieco dziś zapomniane realizacje Lipińskiego, sporadycznie dotychczas przypominane i prezentowane na wystawach, stanowią wartościowy materiał pozwalający wskazać, jak przez kolejne dziesięciolecia kształtował się język wypowiedzi artysty. To właśnie w projektach graficznych dostrzegalna jest wrażliwość Eryka na współczesność. Grafika użytkowa Lipińskiego zdecydowanie bardziej niż jego satyra rysunkowa – ujęta w sztywne i precyzyjne ramy konwencji, podporządkowujące formę treści – jest polem łączenia autorskiego stylu z nowymi prądami i kierunkami pojawiającymi się w sztuce XX wieku.

Wystawa Zrobiłem projekt prezentuje wybrane realizacje Lipińskiego w dziedzinie grafiki użytkowej, które tworzył od połowy lat 30. do końca lat 80. XX wieku. Na ekspozycji znalazły się między innymi pierwsze przedwojenne projekty okładek dla Instytutu Wydawniczego „Renaissance”, reklamy dla firm: Pluton, Bracia Jabłkowscy, Pepeo, a także zrealizowany wspólnie z Bohdanem Kosińskim plakat reklamujący Browar Tychy.

Powojenną twórczość projektową Lipińskiego reprezentują plakaty filmowe, teatralne i okolicznościowe, okładki dla wydawnictwa Iskry i Czytelnik, okładki do czasopism „Szpilki” i „Polska” oraz koperty na płyty gramofonowe. Ważną część ekspozycji stanowią także projekty ilustracji do książek dla dzieci i dorosłych, wśród których znalazły się chociażby oryginały ilustracji do utworów Opowiedział dzięcioł sowie, Kolorowe wagoniki, Widzi mi się i O czym ćwierkają wróble.

Urodził się 11 stycznia 1872 w Żytomierzu. Absolwent gimnazjum klasycznego w Odessie. Uczestnik rewolucji 1905 na terenie Imperium Rosyjskiego. W 1905/1906 studiował u Józefa Mehoffera na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Życie związał z pracą kulturalna i polityczną. W Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej prowadził sprawy artystyczne, pracował w gazecie i wydawnictwie „Naprzód” (1907–1911). W Nowym Sączu organizował życie kulturalne – prowadził teatry, chóry i orkiestry robotnicze (1911–1913).

Od 1913 w Moskwie, gdzie w 1917, po rewolucji, został Kierownikiem I Wydziału Komisji Likwidacyjnej ds. byłego Królestwa Polskiego Komisariatu Polskiego, podlegającego bezpośrednio ludowemu komisarzowi oświaty Rosji Radzieckiej. Sprawował wtedy opiekę nad zabytkami, dziełami sztuki i pamiątkami narodowymi wywiezionymi z Polski przez władze carskie podczas rozbiorów. Jednocześnie prowadził teatr polski.

W 1921 wrócił do Polski, do Warszawy, gdzie pracował jako dyrektor teatru rewiowego Polonia, w Urzędzie Emigracyjnym, w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego. Zmarł 23 stycznia 1932 roku. Uprawiał głównie karykaturę portretową, obyczajową i polityczną. Publikował rysunki na łamach różnych czasopism m.in. „Naprzód”, „Kropidło”, „Promyk”, „Prawo Ludu”, „Głos Narodu”, „Czas”, „Słowo Polskie”, „Nowiny”.

Karykaturzysta, grafik, satyryk, felietonista, plakacista, ilustrator, autor książek i tekstów kabaretowych, kolekcjoner, komisarz licznych wystaw, twórca Muzeum Karykatury.

Urodził się 12 lipca 1908 w Krakowie jako syn artysty malarza Teodora Lipińskiego i Jadwigi z Czartoryskich. W latach 1933–1939 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie: malarstwo u prof. Tadeusza Pruszkowskiego, grafikę użytkową u prof. Edmunda Bartłomiejczyka, liternictwo i typografię u prof. Bonawentury Lenarta i scenografię u prof. Władysława Daszewskiego.

Jako karykaturzysta debiutował w 1928 w tygodniku „Pobudka”. W 1934 zaprojektował swoją pierwszą okładkę dla wydawnictwa M. Arcta, a także debiutował jako autor plakatów (plakat do „Wystawy fotografiki sowieckiej”). Około 1935 z Andrzejem Rubinrotem założył spółkę autorską projektującą okładki dla Wydawnictwa F. Hoesicka, Wydawnictwa „Mrówka” i Instytutu Wydawniczego „Renaissance”. Pod koniec 1935 wraz ze Zbigniewem Mitznerem założył tygodnik satyryczny „Szpilki” oraz zaprojektował dla niego winietę tytułową.

W drugiej połowie lat 30. projektował reklamy dla m.in. dla firm: „Pluton”, „Bracia Jabłkowscy”, „Pepeo” a także zaprojektował stoiska i pawilony wystawowe, m.in.: dla firmy „Pluton” i wydawnictwa „Robotnik” na Targi w Poznaniu (1937).

Po wojnie w latach 1945-1946 pełnił funkcję kierownika artystycznego wydawnictwa „Czytelnik”. W 1945 rozpoczął stałą współpracę z Filmem Polskim, następnie z Centralą Wynajmu Filmów dla których projektował plakaty filmowe. Zaprojektował także wiele plakatów teatralnych, okolicznościowych i politycznych. W 1966 był jednym z inicjatorów, i komisarzem I Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie.

W 1946 został redaktorem reaktywowanego rok wcześniej tygodnika „Szpilki”. Na stanowisku tym pracował do 1953 . W latach 1956-1958 był kierownikiem artystycznym miesięcznika „Polska” i tygodnika „Zwierciadło (1957-1958).

Jako rysownik, ilustrator i grafik współpracował z czasopismami: „Szpilki”, „Mucha”, „Przekrój”, „Karuzela”, „Literatura”, „Kurier Polski”, „Polityka”, „Przegląd Kulturalny”, „Polska”, „Panorama”, „Stolica”, „Świat”, „Świerszczyk”, „Płomyk”, „Trybuna Ludu”, „Express Wieczorny”, „Zwierciadło”; oraz wydawnictwami: Czytelnik, Iskry, Wydawnictwo Poznańskie, Wydawnictwo Literackie, Wydawnictwo Lubelskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Instytut Wydawniczy „PAX”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, RSW „Prasa-Książka-Ruch”.

Projektował oprawę graficzną stoisk i pawilonów wystawowych, m.in.: dla działu demografii i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na Wystawę Ziem Odzyskanych we Wrocławiu (1948); na Targi św. Eryka w Sztokholmie (1955); na wystawę przemysłową w Pekinie (1961); na międzynarodowe targi i wystawy w Izmirze (1954), Paryżu (1962) i Casablance (1963–64).

Jako scenograf współpracował z Teatrem Satyryków (1952), Teatrem Ateneum (1958), Teatrem Syrena (1957-1964). Projektował scenografię dla programu telewizyjnego „Miks” (1963) i „Delikatesy” (1965). W latach 1965–1975 współpracował z Kabaretem „Dudek”, pisząc teksty, projektując scenografię, plakaty, ulotki i programy.

W 1951 dla Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi razem z Ha-Gą (Anna Gosławska-Lipińska) zaprojektował postacie i elementy scenografii do filmu animowanego „Opowiedział dzięcioł sowie”. Współautor scenariusza i autor scenografii do realizowanego przez Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For w latach 1966-1968 trzynastoodcinkowego serialu animowanego „Przygody Otka”. Na zlecenie tej samej wytwórni w 1972 przygotował scenografię do filmu animowanego „Nieznośne dźwięki”.

W 1978 założył Muzeum Karykatury i został jego kustoszem, a następnie dyrektorem. W 1987 był inicjatorem i pierwszym prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Karykatury.

Prywatnie – mąż rysowniczki i ilustratorki Anny Gosławskiej-Lipińskiej (pseudonim Ha-Ga) i później Marii Lipińskiej z domu Borowicz. Ojciec Zuzanny Lipińskiej – rysowniczki, graficzki i projektantki, absolwentki ASP w Warszawie i Tomasza Lipińskiego – muzyka i kompozytora. Zmarł 27 września 1991 w Warszawie.

kurator i autor scenariusza: dr Piotr Kułak
współpraca: Zuzanna Lipińska, Tomasz Lipiński
oprawa prac: Leszek Mozolewski
projekty elementów scenograficznych: Artomontage
projekt graficzny katalogu: Zuzanna Lipińska