Podstawę wystawy stanowi wybór żartów rysunkowych i krótkich humorystycznych form komiksowych, w tym oryginalnych plansz z przygodami Gapiszona. W drugiej części ekspozycji zaprezentujemy skarby odnalezione w archiwach rodzinnych autora: projekty niewydanych książek i książek przygotowanych dla zagranicznych wydawców, niepublikowane ilustracje i kolaże, plansze telewizyjne, klisze animacyjne, abstrakcyjne grafiki, pejzaże z egzotycznych podróży i realistyczne ćwiczenia warsztatowe. 

– Archiwum Bohdana Butenki to same perełki – mówi Paweł Płoski, dyrektor Muzeum Karykatury. – Zanurzenie się w tym zbiorze było przyjemnością i przygodą. Przyjemnością, bo to spotkanie z wspaniałym twórcą i jego bohaterami. Co rysunek to czysta radość. Przygodą było oglądanie prac niepublikowanych – to odkrywanie niezwykłej wyobraźni Bohdana Butenki. Gdy zobaczyliśmy przymiarki do zilustrowania „Lokomotywy” Juliana Tuwima, zaniemówiliśmy. Te pomysły wyprzedzały swój czas. Wyglądają, jakby powstały ostatnio, a nie kilkadziesiąt lat temu. 

– Bohdan Butenko był tytanem pracy i perfekcjonistą – zaznacza Michał Rzecznik, współkurator wystawy. – Zaprojektował i zilustrował kilkaset książek, współpracował z czołowymi polskimi czasopismami, był autorem scenografii teatralnych i telewizyjnych. Zajął też poczesne miejsce w panteonie polskiego komiksu. Od połowy lat 60. stworzył tysiące krótkich i dłuższych historii obrazkowych dla dzieci, powołując do życia takich bohaterów jak Gucio i Cezar czy Kwapiszon. Na wystawie w Muzeum Karykatury będzie można zobaczyć blisko 150 oryginałów historyjek z przygodami Gapiszona, dopełnionych wyborem żartów rysunkowych dla najmłodszych.

Mniej znaną częścią spuścizny Bohdana Butenki jest twórczość humorystyczna. Pomimo publikacji w „Szpilkach” i „Przekroju” ojciec Gapiszona nie zdołał zaistnieć w świadomości polskich odbiorców jako rysownik stricte satyryczny. Swoim uroczym, choć ciętym humorem, zachwycił zaś zagranicznych odbiorców. W Muzeum Karykatury po raz pierwszy pokażemy tak szeroki wybór prac humorystycznych Bohdana Butenki publikowanych między innymi w Wielkiej Brytanii, Francji, Grecji, Danii i Szwecji.

Wystawa Butenko dla małych i dużych jest pomyślana jako wystawa familijna, budująca przekaz interesujący różne grupy wiekowe. Dlatego rysunki będą prezentowane – w ramach aranżacji scenograficznej – w dwóch pasmach. Na wysokości wzroku dorosłych rysunki satyryczne i żarty rysunkowe, niżej na wysokości wzroku dzieci prace dla najmłodszych. Dziecięcy widzowie przy wejściu dostaną muzealne bingo – zabawę, która zachęci do uważnego oglądania wystawy.

Ilustrator, grafik, projektant książek, scenograf, twórca plakatów, rysunków satyrycznych, komiksów i filmów.

Urodził się 8 lutego 1931 roku w Bydgoszczy jako syn Jana Butenki i Anny z domu Jenicz. W 1939 roku wraz z rodzicami, zamieszkał w Warszawie. Po wojnie mieszkał w Pruszkowie, gdzie ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana. W 1949 rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, która w 1950 roku została połączona z Akademią Sztuk Pięknych i do 1957 roku funkcjonowała jako Akademia Sztuk Plastycznych. Dyplom obronił w 1955 roku w pracowni grafiki książkowej Jana Marcina Szancera na podstawie ilustracji do książki Mikołaja Leskowa Opowieść o tulskim mańkucie i stalowej pchle. W tym samym roku został redaktorem artystycznym wydawnictwa Nasza Księgarnia, z którym etatowo związany był do 1965 roku.

Debiut ilustratorski Butenki przypadł na 1954 rok. Jako ilustrator, autor komiksów oraz projektant okładek współpracował z wieloma polskimi wydawnictwami, m.in.: Nasza Księgarnia, Iskry, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Biuro Wydawnicze „Ruch”, Czytelnik, Krajowa Agencja Wydawnicza, Interpress, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Prószyński Media, Zielona Sowa. Książki z jego ilustracjami publikowały także oficyny zagraniczne, m.in.: Mouton (Francja), Die Kinderbuchverlag (Niemcy), Die Buchpiloten (Niemcy) Fukuinkan Shoten (Japonia), Gondolat (Węgry), Mora (Węgry), La joie de lire (Szwajcaria), Book Island (Wielka Brytania), Circonflexe (Francja). Przygotowywał również ilustracje oraz serie komiksowe do czasopism dla dzieci i młodzieży m.in.: „Miś” (Gapiszon), „Płomyczek” (Miśka), „Świerszczyk” (Gucio i Cezar), „Świat Młodych” (Kleks), „Sztandar Młodych”, „Płomyk” oraz do francuskiego tygodnika komiksowego „Vaillant” (Bibi).

Napisał i zilustrował książki oraz komiksy, których bohaterami byli stworzeni przez niego Gapiszon (m.in. Gapiszon w tarapatach, 1970; Gapiszonowe to i owo, 1970; Pomysły Gapiszona, 1970) oraz Kwapiszon (m.in. Kwapiszon i tajemnicza szkatułka, 1976; Ucieczka Kwapiszona, 1976; Kwapiszon i beczka, 1978). Ponadto był autorem wielu innych książek i komiksów, m. in.: Przygoda zajączka, 1975; Miśka na tropie, 1970; Pierwszy! Drugi!! Trzeci!!!, 1975; Niewidzialna Miśka, 1989; Tajemnica piratów, 1990; Pyś, czyli wiadukt nad chaszczami, 1998; Nocna wyprawa, 2006; KrUlewna Śnieżka, 2008; Bardzo nowe szaty króla, 2009; Grzyby i król, 2013; Do wieńca wspomnień, 2016; Wesoły kaszkiecik, 2017; Dziura, 2017.

Opracował graficznie i zilustrował książki wielu autorów, m.in.Ni Edmunda Niziurskiego (Newiarygodne przygody Marka Piegusa, 1959; Nowe przygody Marka Piegusa, 1997), Wiktora Woroszylskiego (I ty zostaniesz Indianinem, 1960; Cyryl, gdzie jesteś?, 1962; Mniejszy szuka dużego, 1971), Krystyny Boglar (Klementyna lubi kolor czerwony, 1970; seria książek Gucio i Cezar, od 1966), Wandy Chotomskiej (Tere-fere, 1958; Wiersze pod psem, 1959; Gdyby kózka nie skakała, 1971), Ericha Kästnera (Emil i detektywi, 1957; 35 maja, 1957), Kornela Makuszyńskiego (Panna z morką głową, 1958), Jana Brzechwy (Tańcowała igła z nitką, 1978; Akademia Pana Kleksa, 1990), Edwarda Leare’a (Dong co ma świecący nos, 1961), Adama Bahdaja (Wakacje z duchami, 1962), Lwa Kassila (Szwambrania, 1958), Juliana Tuwima (Pan Maluśkiewicz i wieloryb, 1956), Gustawa Morcinka (Roztomili ludkowie, 1956), Marii Terlikowskiej (Przygody kropli wody, 1965), Hanny Ożagowskiej (Chłopak na opak, 1960), Czesława Janczarskiego (Wyprawa na śnieżną górę, 1969), Tadeusza Kubiaka (Fantasmagorie, 1961), Joanny Kulmowej (Stacja nigdy w życiu, 1967), Olgierda Budrewicza (Zdumiewająca Warszawa, 1968), Marii Kossakowskiej i Janusza Galewicza (Kanapony, 1981).

Butenko zajmował się także rysunkiem prasowym. Jego prace satyryczno-humorystyczne publikowały głównie czasopisma zagraniczne, m.in.: „The Sun” (Wielka Brytania), „The Independent” (Wielka Brytania), „La Vie Parisienne” (Francja), „Le Figaro” (Francja), „International Herald Tribune” (Francja), „Ludas Matyi” (Węgry), Élet és Irodolam” (Węgry), „Eikones” (Grecja), „Berlingske” (Dania), „Information” (Dania), „Svenska Dagbladet” (Szwecja). W Polsce jego rysunki ukazywały się w tygodnikach „Wieś”, „Szpilki”, „Przekrój” oraz miesięczniku „Polska”.

W 1958 roku rozpoczął współpracę ze Studiem Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, dla którego opracował plastycznie kilka filmów animowanych (m.in. Pan Maluśkiewicz i wieloryb, 1958; Piotruś i zwierciadło, 1960; Gapa, 1961). Współpracował także z Studiem Małych Form Filmowych Se-Ma-For (Barwy uczuć karcianych, 1962; Przygody Gapiszona, 1964), Zespołem Filmowym SYRENA (I ty zostaniesz Indianinem, 1962), Państwową Wyższą Szkołą Teatralną i Filmową w Łodzi (Poranek Gapiszona, 1961), Studiem Filmowym KADR (Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, 1966), Studiem Filmowym ILUZJON (Mniejszy szuka dużego, 1975) oraz Studiem Miniatur Filmowych (Gucio i Cezar, 1976-77).

Pod koniec lat 50. debiutował jako scenograf teatralny. Przygotowywał scenografie m.in. dla Teatru Lalki i Aktora w Lublinie (Pimpuś Sadełko, 1961), Teatru Lalek Arlekin w Łodzi (Ferdynand Wspaniały, 1968; KrUlewna Śnieżka, 2018), Teatru Lalka w Warszawie (Gucio i Cezar, 1971; Hup i hop, 1978; Panna Kreseczka, 2015), Teatru Lalka w Wałbrzychu (Kogucik i strusiątko, 1977), Teatru Dramatycznego w Elblągu (Czerwone pantofelki, 1983), Teatru „Baj Pomorski” w Toruniu (Toruńska legenda, 2009), Teatru Telewizji (Dzielny ołowiany żołnierzyk, 1959; Fantasmagorie, 1963) oraz dla Kabaretu Starszych Panów (wieczór 14 i 15, 1965-1966).

W latach 60. i 70. na zlecenie m.in. Centrali Wynajmu Filmów wykonywał plakaty filmowe. Projektował także plakaty okolicznościowe, reklamowe, teatralne oraz do filmów, do których tworzył scenografię.

Członek Związku Polskich Artystów Plastyków (1955-1982) oraz Międzynarodowej Izby ds. Książek dla Młodych (IBBY). W latach 1990-2011 pełnił funkcję prezesa Fundacji „Świat Dziecka”, której był współzałożycielem.

Prywatnie mąż Mirosławy z domu Żegilewicz oraz ojciec Moniki.

Zmarł 14 października 2019 roku w Warszawie.

oprac. Piotr Kułak

kurator: Michał Rzecznik

współpraca kuratorska: Paweł Płoski

projekty elementów scenograficznych: Elipsy Studio – Kamila

Schinwelska, Marcin Gwiazdowski

oprawa prac i współpraca przy aranżacji wystawy: Leszek Mozolewski

pomoc w przygotowaniu wystawy: Paulina Pilcicka, Aldona Tołysz

opracowanie biografii: dr Piotr Kułak

tłumaczenie na język angielski: Łukasz Kotyński

tłumaczenie na język ukraiński: Iuliia Bystrycka  

Dziękujemy państwu Monice i Bogusławowi Grochowskim za udostępnienie prac Bohdana Butenki.